Schulrecht- Okul Hukuku: “Pedagojik Özgürlük” Ne Kadar Gerçekten Geçerli?

“Pedagojik özgürlük” kavramı, genellikle öğretmenlerin geniş bir hareket alanına sahip olduğu anlamında yorumlanır. Ancak yasalar, yönetmelikler ve konferans kararları arasındaki gerilim içinde gerçekten ne kadar karar alma özgürlüğü kalıyor? Okul hukuku uzmanı Stephan Rademacher, bu kavramı hukuki açıdan değerlendiriyor.

Stephan Rademacher kimdir?

Stephan Rademacher, hukuk diplomasına sahip bir okul hukuku uzmanıdır ve Bremen’de Eyalet Okul Enstitüsü’nün (Landesinstitut für Schule) direktörüdür. Daha önce, yine Bremen’de Çocuk ve Eğitim Senatörü bünyesinde bölüm başkanı olarak görev yapmıştır. Öğretmenlik ve okul müdürlüğü yaptığı dönemlerde de öğretmenler için eğitimler düzenlemiş, Cornelsen Akademisi kapsamında çeşitli seminerler vermiştir. Ayrıca, okul hukuku ile ilgili birçok kitap yayınlamıştır.

Deutsches Schulportal (Alman Okul Portalı): 1970’li ve 1980’li yıllarda öğretmenlerin pedagojik özgürlüğü üzerine yoğun tartışmalar yapılmıştı. Bugün durum nasıl?

Stephan Rademacher: Evet, o dönemde “pedagojik özgürlük” neredeyse bir mücadele kavramı haline gelmişti ve içeriği hakkında ateşli tartışmalar yapılıyordu. Günümüzde bu tartışmanın daha rasyonel bir hale geldiğini düşünüyorum; görüş ayrılıkları ancak hukuki teknik konularla sınırlı kalıyor.

Pedagojik özgürlük tam olarak ne anlama geliyor?

Öncelikle şunu hatırlamalıyız ki, hangi türde veya seviyede olursa olsun, devlet okulları kamu yönetiminin bir parçasıdır. Hukuki açıdan “kurum” olarak kabul edilirler ve öğretmenler okulda görevlerini yerine getirirken bireyler olarak değil, devletin temsilcileri olarak hareket ederler. Birer “memur” olarak, eğitim ve öğretim süreçlerini şekillendiren (okul) yasaları, yönetmelikleri ve talimatlara uymak zorundadırlar. Aynı zamanda, okulların özerklikleri çerçevesinde aldıkları yasal kararlar (örneğin konferans kararları) da bağlayıcıdır. Hiyerarşik düzenin en üstünde ise öğretmenlerin amirleri tarafından verilen resmi talimatlar bulunur ve bunlara da kesinlikle uyulması gerekir.

Bu bağlamda, “özgürlük” kavramının düşündürdüğü geniş bir hareket alanı neredeyse ortadan kalkmaktadır. Pedagojik özgürlük, öğretmenlerin ancak yasal çerçevede ve bağlayıcı bir talimat bulunmadığı sürece değerlendirebileceği bir takdir yetkisi olarak görülebilir. Mahkemeler de genellikle öğretmenler lehine geniş bir serbest alan tanımamaktadır.

Bu durumda farklı bir terim mi kullanılması gerekir?

Evet, bence de böyle olmalı. Aksi takdirde gerçekte var olmayan bir özgürlük algısı yaratılmış olur. Maalesef, bazı eyaletlerde okul hukuku yönetmelikleri hâlâ belirsizdir ve açıkça “pedagojik özgürlük” ifadesini kullanmaktadır. Bu tür yanlış anlamaların önüne geçmek için, ben “pedagojik alan” veya “pedagojik serbestlik” terimlerini tercih ediyorum.

Pedagojik özgürlüğün içeriği tüm eyaletlerde aynı şekilde mi anlaşılmalıdır?

Hem evet hem hayır. Öğretmenlerin pedagojik özgürlüğünün bir takdir yetkisi olup olmadığı konusunda tüm eyaletler için genel bir değerlendirme yapılabilir. Ancak Hessen ve Mecklenburg-Vorpommern gibi bazı eyaletlerde, okul müdürlerinin ve denetim makamlarının öğretmenlerin kararlarına müdahale etme yetkisi belirli sınırlandırmalara tabi tutulmuştur. Bu eyaletlerde, yetkililer yalnızca kararın hukuka uygun olup olmadığını inceleyebilir, ancak genellikle kararın yerindeliğini değerlendiremezler.

Bir öğretmen pedagojik özgürlüğünü mahkemeye taşıyabilir mi?

Hukukçuların büyük çoğunluğu, böyle bir bireysel dava hakkının olmadığını savunuyor. Pedagojik özgürlük, okul müdürlüklerine yapılan bir çağrı niteliğindedir; yani okul yönetimleri öğretmenlerin derslerini ve eğitim süreçlerini kendi sorumlulukları doğrultusunda şekillendirmelerine güvenmeli ve gereksiz müdahalelerden kaçınmalıdır. Bununla birlikte, örneğin hukukçu Johannes Rux gibi az sayıda uzman bu görüşe katılmamaktadır. Ancak bu, hukuk camiasında açık bir azınlık görüşüdür.

Ayrıca, pedagojik özgürlüğün Almanya Anayasası’nın 5. maddesinin 3. fıkrasında yer alan “bilimsel öğretim özgürlüğü” kapsamında bir temel hak olmadığı, aynı zamanda kamu görevlileri ile ilgili yerleşik kurallar arasında bulunmadığı da genel kabul gören bir görüştür.

Pedagojik özgürlüğü sınırlayan faktörler nelerdir?

Öğretmenlerin pedagojik takdir yetkisini kısıtlayan en önemli alanlardan biri, öğrencilerin performans değerlendirmeleridir. Mahkemeler, bu konuda belirli kurallar getirmiştir. Örneğin, yazılı sınavların yapılma yöntemi veya sözlü sınav süreçleri belirli standartlara uygun olmalıdır. Bir öğretmen, not verme sürecini tamamen kendi pedagojik anlayışına göre şekillendiremez; aksi takdirde hukuka aykırı davranmış olabilir.

Ayrıca, okulların kendi yönetim çerçevesinde oluşturduğu eğitim programları da pedagojik özgürlüğü kısıtlayabilir. Okulun eğitim vizyonunu belirleyen bu tür programlar genellikle okul içi veya genel konferans kararları ile şekillendirilir ve dolayısıyla öğretmenler için bağlayıcı hale gelir. Eğer bir öğretmen, yeni belirlenen bir okul profiline katılmak istemiyorsa, bu durum gerilim yaratabilir. Ancak bu programlar okulun resmi karar organları tarafından onaylandığı için öğretmenler açısından da geçerli ve bağlayıcıdır.

Öğretmenlerin tarafsızlık yükümlülüğü pedagojik özgürlük ile çelişebilir mi?

Hayır! Daha önce de belirttiğim gibi, öğretmenlerden mutlak ve sürekli bir tarafsızlık beklenmez. Ancak, kamu görevlisi olan öğretmenler için öngörülen ölçülülük ve mesafe kuralları geçerlidir ve bu kurallar sözleşmeli öğretmenler için de benzer şekilde uygulanır. Bu kurallar bağlayıcıdır ve pedagojik özgürlükle bertaraf edilemez. Çünkü pedagojik özgürlük, her zaman okulun eğitim amacı ile bağlantılıdır ve öğrencilerin en iyi şekilde eğitilmesi ve yetiştirilmesi hedefi doğrultusunda değerlendirilmelidir; öğretmenler için kişisel bir hak olarak görülemez.

Stephan Rademacher – Biyografi

Stephan Rademacher, hukuk diplomasına sahip bir okul hukuku uzmanıdır ve Bremen’de Eyalet Okul Enstitüsü (Landesinstitut für Schule) direktörü olarak görev yapmaktadır. Daha önce, yine Bremen’de Çocuk ve Eğitim Senatörlüğü bünyesinde bölüm başkanı olarak çalışmıştır.

Eğitim hayatı boyunca öğretmenlik ve okul müdürlüğü yapmış olan Rademacher, bu süreçte öğretmenler için çeşitli mesleki gelişim eğitimleri düzenlemiştir. Özellikle Cornelsen Akademisi kapsamında öğretmenlere yönelik seminerler vermiştir.

Stephan Rademacher’in okul hukuku alanında yazdığı bazı kitaplar şunlardır:

• „Schulrecht in der Praxis: Aufsichtspflicht und Haftung“: Bu kitap, öğretmenlerin gözetim yükümlülükleri ve sorumlulukları konusunda pratik bilgiler sunar. 60’tan fazla örnek vaka ile okulda gözetim sorumluluğunun en son değişikliklerini ele alır.
• „Schule leiten von A-Z: Schulrecht“: Bu pratik rehber, okul hukuku ile ilgili konularda bilgi verir ve okulu kamu yönetiminin bir parçası olarak tanıtır. Ayrıca, yasal belgelerin nasıl hazırlanacağına dair örnek metinler ve ipuçları içerir.
• „Grundriss des bremischen Schulrechts“: Bremen eyaletinin okul hukuku üzerine kapsamlı bir eser olan bu kitap, öğretmenler, okul yöneticileri ve eğitimle ilgilenen diğer kişiler için temel bir başvuru kaynağıdır.

Stephan Rademacher Foto: LIS Bremen

#Schulrecht #OkulHukuku #PädagogischeFreiheit #PedagojikÖzgürlük #DienstrechtLehrkräfte #ÖğretmenMemurHukuku #Schulleitung #OkulYönetimi #AufsichtspflichtHaftung #GözetimYükümlülüğüSorumluluk